Ядуурал ба нийгмийн хөгжил

Ядуурал ба нийгмийн хөгжил нь хөгжиж буй бүхий л улс оронд анхаарлын төвд байдаг гол сэдэв бөгөөд, улс орнуудын шийдвэрлэх чухал асуудалд ордог. Ядуурал нь нийгмийн хөгжлөөс шууд хамааралтай харин юунаас үндэслэлтэй, ядуурлаас болж нийгэмд гарах сөрөг үзэгдлүүд нь өөр буюу олон янз байж болно. Харин эсэргээрээ нийгмийн хөгжлийг хойш чангаагч хамгийн том асуудал бол мэдээж ядуурал мөн. Гэвч ядуурлаас гарах хийгээд ядуурлын эсрэг нийгмийн чиг хандлагыг чиглүүлэх арга замуудыг судалж үзье.
Ядуурлыг үнэмлэхүй ба харьцангуй ядуурлаар хэмждэг. Дэлхийн хүн амын тал хувь нь ядуу гэх статистик байдаг.
Үнэмлэхүй ядуурал гэж улс гүрнүүд ба цаг хугацааны турш тогтмол байж ирсэн стандартыг хэлнэ. Үнэмлэхүйн хэмжилтийн жишээ гэвэл хүнд зайлшгүй хэрэгтэй хоол тэжээлийгээ (насанд хүрсэн эр хүнд 2000-2500 калор орчим) хүртэж чадахгүй байгаа хүн амын хувийг хэлнэ.
Харин харьцангуй ядууралыг хэмжихдээ өдөрт 1 америк доллараас доош мөнгөөр амьдарч байгаа, дунд зэргийн ядуурлыг хоёр америк доллараас доош мөнгөөр амьдарч байгаа хэмээн тодорхойлдог байна. (дэлхийн банкны судалгаа)²
ЯДУУРЛЫГ бид олон талаас нь харж дүгнэлт хийн, аль асуудлаас нь эхлэн шийдвэрлэх, ямар алхам хийхийг тодорхойлох нь чухал байдаг.
Ядуурлын суурь үндсийг: эдийн засгийн, засаглалын, байгаль газар зүйн, хүн ам зүйн социал үзүүлэлтүүд, эрүүл мэнд гэх мэт суурь шалтгаануудаар тодорхойлдог. Хэрэв энэ жагсаалтыг харвал нийгмийн хөгжлийн суурь болсон зүйлсийг бид харж болно. Тэгвэл энэ бүгдийг задлан үзье.
Эдийн засгийн: үүнд хамгийн анхаарал татсан гол асуудал бол
-Ажилгүйдэл гэдэг нь ажилгүй байх явдал юм. Ажилгүй байснаас өөрийн хэрэгцээт зүйлсээ авахад хэцүү, эсвэл боломжгүй болдог ба үүнээс болж сэтгэл санааны хямралд орж, эрүүл мэндэд сөрөгөөр нөлөөлж болно. Ажилгүй хүн гэдэгт албан ёсоор хийсэн ажилгүй боловч ажил идэвхтэй хайж байгаа хүнийг хэлэх бөгөөд ажил хайхгүйгээр сууж байгаа хүнийг албан ёсны ажилгүй хүний тоонд оруулдаггүй. Мэдээж ажилгүйдэл бол ядуурлыг хэмжих хийгээд түүнийг тодорхойлох гол хүчин зүйл болдог.
-Хоол хүнсний хомсдол: хэдийгээр манай улс мал аж ахуйн орон боловч хоол хүнсний хомдолоор дэлхийд дээгүүр жагсдаг. 2009 оны дэлхийн хоол тэжээлийн дутагдалт байдлаар жагсаахад дэлхий дээрх улсуудыг өлсгөлөн байдлаар нь 6 хэсэгт хуваахад Монгол улс сүүлээсээ 3 буюу 20-35% нилээд өндөр хувьтайгаар явж байна.
-манай орны хувьд нилээд газар авсан нэгэн зүйл бол баячууд буюу их хэмжээний хөрөнгөтэй хүмүүс хөрөнгөө бусад оронд байршуулах, буюу шилжүүлж буй явдал юм.
-Худалдааны тэгш бус байдал, монополчлол
-Газрын тэгш бус хувиарлалт дээрх зүйлсээс эдийн засгийн үндсийг харж болно.
Засаглалын: доорх байдлууд засаглалын хүрээнд илт илэрхий давамгайлж байвал энэ ядуу улсыг тодорхойлох нэгэн хэлбэр болно. Үүнд
-Ядуу орнууд ардчилсан бус байдал илүү хөгжсөн байдаг
-Хууль үйлчлэхгүй байдал болон хууль ялгавартай үйлчилдэг
-Нөөцийн буруу хувиарлалт
-Дэд бүтцийн хөгжил муу
-Боловсролын стандарт, хүрэлцээ муу
-Авилга, хээл хахууль нийгэмд ноёлсон байдлууд юм.
Байгаль орчны үзүүлэлтүүд: ядууралд нөлөөлөх үзүүлэлтүүд
-Байгаль орчны үржил шим муу байдал
-Цөлжилт ба бэлчээрийн талхлалт
-Ой модны хомсдол
-Уур амьсгалын өөрчлөлт
-Усны хомсдол
-Газар зүйн үзүүлэлтүүд г. мэтчлэн олон хүчин зүйлс нөлөөлдөг байна.
Хүн ам зүйн социал үзүүлэлтүүд: мэдээж хүн бол нийгмийн хөгжлийн гол цөм нь юм. Үүнд нөлөөлөх хүчин зүйлс нь:
-Хүн амын хэт өсөлт, гэр бүл төлөвлөлт алдагдах
-Гэмт хэргийн үзүүлэлт
-Түүхийн хүчин зүйлс (комунизм болон манжын дарлал г.м)
-Боловсролтой хүмүүс гадаадруу явах байдал
-Соёлын нөлөө (уламжлалт хэв маяг) г.м зүйлсийг хамруулж болно.
Эрүүл мэндийн хувьд нөлөөлөх хүчин зүйлүүд:
-Сайн чанарын эмнэлгийн үйлчилгээгээр хангагдахгүй байх
-Хүүхэд байхдаа хоол тэжээлээр дутагдах
-Өвчин эмгэг (үүнд ядуурлын өвчин гэгдэх ДОХ, Хумхаа, сүрье г.м)
-Сэтгэл гутрал
-Архидалт, хар тамхи донтолт юм.
Энэ бүгдээс харвал Монгол улс ямархуу хэмжээнд явж буйг та бид ойлгох бизээ. Гэхдээ ядуурлаас гарах, нийгмийг хөгжүүлэх гэдэг нь чухамдаа төрөөс баримтлах бодлого, төрийн үүрэг голлох байр суурийг эзлэх нь ойлгомжтой.
Үүнээс үндэслэн миний бодлоор төрийн зүгээс эдийн засгийн өсөлтийн хувьд ядуурлын эсрэг стратегийн чухал бодлого боловсруулж ядуурлыг эдийн засгийн өсөлтөөр нь багасгах. Үүнд:
-Чөлөөт зах зээлийг улам боловсронгуй болгох үүний тулд аливаа зах зээлд засгийн газрын оролцоог багасгаж өрсөлдөөний чөлөөт талбарыг бий болгох, шууд худалдааг улам хөгжүүлэх юм.
-Шууд тусламж засгийн газрын хүмүүстээ үзүүлэх тэтгэлэг, нийгмийн халамж, хамгааллын зүйлс нь ялгавартайгаар хүн бүрийг адил тэгш бус байдлаар хандах нь чухал. Учир нь нийгмийн халамжийг хэт хатвгайруулах нь эргээд нийгэмд маш их буруу үр дагавар авчирдаг.
-Хөгжлийн тусламж: хөгжилтэй орнуудаас ирж буй туслалцаа дэмжлэгийг зөв хувиарлах, эсвэл дотоодын нөөц бололцоог ашигладаг байх.

Дээрхээс гадна иргэн бид өөрсдөө үүнээс гарах арга замыг хувь хүний хувьд өөртөө тодорхойлон гэр бүл хамт олныхоо хүрээнд шийдвэл зохилтой алхам хийх нь чухал буй заа. Жишээ нь өрх бүр өөрийн хэрэгцээнд зориулан улсаас үнэгүй олгож байгаа газараа яаралтай өмчлөн авч түүнийгээ өөрт буй өмч хөрөнгө гэдгийг гүнээ ухамсарлаж зүй зохистой ашиглах. Үүнд: гэр бүлийн хэрэгцээг хангахуйц хүнсний ногоо, жимс жимсгэнэ гэх мэтчилэн тарьж, ургуулах хэрэглэж хэвших хамгийн гол нь санаачлагатай ажиллаж амьдрах нь чухал байна.


Ж.Энхбаатар

Монголын хөгжлийн гарц

Улс орон бүрийн хөгжлийн түүхээс харахад үндэсний уламжлал, өөрийн орны давуу тал дээр суурилан мөн өндөр хөгжилтэй орнуудын туршлагаас суралцан  хөгжсөн байдаг.
Манайд хөгжлийн асар их нөөц байна. Юуны түрүүнд газар доорх байгалийн баялаг.
Байгалийн баялаг, ашигт малтмалаараа хөгжсөн орон дэлхийд бараг байхгүй. Тийм учир Монгол Улс ашигт малтмал, эрдэс баялгаараа хөгжихгүй гэж нийгмийн зарим хэсэг үзэж, ярьж, бичиж байна.
Гэхдээ миний бодлоор байгалийн баялаг, ашигт малтмалаа зөв ашиглаж чадвал улс орон хөгжиж чадна. Харин бодлого зохицуулалтаа буруу хийсэн бол хөгжихгүй. Тэр бүү хэл баялагийн хараал хүрсэн мэт улам доройтож, ард  түмнийх нь амьдрал ядуурсан улс орон цөөнгүй.
  Манай улсын хувьд байгалийн баялаг, ашигт малтмалаас олсон орлогоо ирээдүйгээ харсан зөв зүйлд зарцуулж чадвал хөгжлийн гарц нь тэр байх болно.
Гэтэл өнөөдрийн түвшнээс ажиглахад орж ирсэн мөнгөө энэ чиглэлд биш “Эх орны хишиг”, “Эрдэнийн хувь” гэх зэрэг янз бүрийн нэр хаягтайгаар тарааж хуваах,нийгмийг бэлэнчлэх сэтгэлгээ рүү уриалан дуудаж байх шиг. Монголын хүн амын дийлэнх нь, дээд түшмэд удирдлагууд нь ч бүгд л мөнгийг хялбар олж, ядрахгүй,  зовохгүйгээр амьдрах, баяжих гэсэн амиа хичээсэн сэтгэхүйтэй болчихжээ. Гэтэл хөгжсөн улс орнуудын түүхийг харахад нэгдсэн удирдлага, санаа зорилготой ирээдүй рүүгээ хандсан хөрөнгө оруулалт болох боловсрол, соёл, эх оронч ухамсрыг илүү хөгжүүлж төлөвшүүлсэн байдаг.
Иймд Монголын хөгжлийн зорилтыг би юуны түрүүнд хэсэг хугацааны дараа шавхагддаг энэхүү баялгаас олсон ашиг орлогоо ашиглан хувь хүнээ өндөр боловсролтой , ухамсартай хүн болгож хөгжүүлэхэд чиглэгдэх ёстой гэж бодож байна.
 
Ингэж чадвал нийгэмд нэн шаардлагатай чиглэлээр чадварлаг мэргэжилтнүүдийг бэлтгэж, эх нутагтаа өөрсдөө үндэсний үйлдвэрээ хөгжүүлж эдийн засгаа хүчирхэгжүүлж, дотоодын хэрэгцээгээ бүрэн хангасан, дэлхийн улсуудад экспортлосон, бусдын нөлөөнөөс хараат бус, эрх тэгш ардчилсан орон байж чадна.
                                                                                                                         
                                                                                  О.Дамжин

Төрийн ичингүйрэл

Би уул нь мөнгөнд дуртай л даа. Зүгээр өгч байхад авахгүй гэх зориг хүрэхгүй байх. Гэхдээ л цаана нь юу яваад байнаа. Энэ мөнгө Монгол улсын эдийн засгийн хөгжилд яаж нөлөөлөх бол.
Улсын Их Хурал мөнгө тарааж байна. Хүмүүс оочор, оочроороо зогсоод л аваад л аваад л. Уул нь их л олон хүмүүст буян үйлдээд байх шиг.Эсвэл энэ илбэ шид юм болов уу.
Хэрэв парламентын танхимд шидтэн нь багталцахгүй бол “Зөн билгийн тулаан”-ч юмуу, өөрсдийнхөө мэргэжлийг хөөмөөр юм.
Уул уурхайн салбарын хөгжил Монгол улсын хөгжлийн гол тулгуур, стратегийн зорилт мөн эсэхтэй би маргахгүй. Гэхдээ л асуудлын томьёолол нь нэг л сонин болоод байна.
Уул уурхайгаас орж ирсэн мөнгөн урсгалыг бэлнээр нь хүмүүсийн амруу иймэрхүү байдлаар зутгаад л байгаад л асуудал нь байна.
Бэлэн мөнгөтэй хүн лаагаа идэх үү, луувангаа идэхийг хэн ч зааж чадахгүй.
Тиймээс бэлэн мөнгө тарааснаар зах зээл дээрх өндөр үнэтэй, импортын бүтээгдэхүүний худалдан авалтыг хөөрөгдөж, дотоодын үйлдвэрлэгчдийн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг зах зээлээс шахагдах магадлалтай болж байна.
Уул уурхайн салбарын орж ирж байгаа хөрөнгийг шууд тарааснаар бусад секторуудынхаа өсөлтөнд сөргөөр нөлөөлж жам ёсоороо хөгжиж байгаа хүнсний үйлдвэрлэгчид хүнд байдалд орох нөхцөл бүрдэж байна. Өнөө хол мэт яриад байгаа “Голланд өвчин”, “Баялагийн хараал” чин энэ бишүү. “Баялагийн хараал” гэдэг нь гаднаас ямар нэг өвчин орж ирээд улс үндэстэнийг сөнөөж байгаа биш. Төрийн буруу бодлогоос болж нэг салбарын огцом өсөлт нь бусад салбараа дампууруулахыг л хэлдэг.
Одоо нэг шийдэлд бүгдээрээ хүрцгээе. Сонгуульд ялахын тулд амласан амлалтаасаа зоригтойгоор татгалзаж, ичингүйрлээ дарах хэрэгтэй байна. УИХ-ын гишүүд, намын бүлэглэлүүд ард иргэд бүгдээрээ бэлэн мөнгөх тараах ажлыг одоо авч байгаа 70 мянган төгрөгөөрөө хязгаарлая. Цаашдаа бэлэн мөнгөнөөс татгалзая.
Харин уул уурхайгаас бий болох хөрөнгөнөөс эхлээд нэмүү өртөг бий болгох, боловсруулах үйлдвэрүүдэд хөрөнгө оруулалт хийж, бүх салбарын өсөлтийг тэнцвэртэйгээр авч явахад төрд хяналт тавьж ажиллахад бүх сонирхлын бүлгүүдийн оролцоо шаардлагатай байна.



Б.Энхжаргал